امروزه در بیش از پنجاه کشور طرح آموزش برای کودکان اجرا می‌شود؛ معلمان برای شرکت در این طرح دوره می‌بینند و موسسات و سازمانهای متعددی در این رابطه شکل گرفته است. با توجه به اهداف فوق، برای معلمان و نهادهای آموزشی متون مناسبی جهت توجیه طرح آموزش فلسفه برای کودکان تدوین شده است و همچنین متون آموزشی مناسبی برای کودکان تدوین گردیده است و حتی برای ایجاد روحیه بحث نقاد و اندیشه خلاق و تأمین زمینه‌های گفتگوی جمعی به کلاسهای درس اکتفا نمیشود و از امکانات دیگری همچون شبکه‌های اطلاعاتی و اینترنتی نیز استفاده می‌شود.

همانطور که اشاره گردید در اجرای طرح آموزش فلسفه برای کودکان، متنهای آموزشی از اهمیت خاصی برخوردارند. این متون باید از تنوع و تناسب با سطح فکری دانش آموزان برخوردار بوده و هر بخش از آنها یک نکته کلیدی و اصلی فلسفی داشته باشد.بطوری که در درسهای بعدی همان نکته به شکلی دقیقتر مورد توجه قرار گرفته و در عین حال مطالب جدیدتری نیز اضافه می‌گردد. به همراه مطالب، مجموعه متنوعی از تمارین و پرسشها مطرح می‌گردد. سلسله مباحثی که در این کتابها معمولا مورد توجه قرار می‌گیرد بترتیب عبارتند از:

1- نکات متدیک و آموزش روشها که موجب تقویت و رشد ارتباط، تبیین، مشارکت و تعامل میان کودکان می‌گردد. مفاهیمی از قبیل ابهام، این همانی، نام، فامیلی، سلیقه‌ها، صدق و کذب در این مرحله مورد توجه قرار می‌گیرد.

2- توجه به زبان و ابعاد مختلف آن از جمله ساختار گرامری ، معنا ، ابهامهای گفتاری و مفاهیمی از قبیل علیت، فضا، شخص،کلاس.......

3- آشنایی با حوزه‌های منطقی نه فقط از طریق بررسیهای زبان شناختی بلکه در خلال مطالعات اخلاقی و اجتماعی. در این مرحله دانش آموزان با نحوه استدلال و شرایط حاکم بر یک استدلال مطلوب و ایده آل از قبیل قطعیت، سازگاری، نبود تناقض،.......آشنا می‌گردند و در نهایت ، اصول مربوط به منطق مادی(نه صوری) را بخوبی فرا می‌گیرند.

4- توجه و تأکید بر حوزه‌های خاص فلسفی همچون اخلاق، زیبایی شناسی، متافیزیک و شناخت شناسی (از جمله سوالاتی که معمولا در این گروهها توسط بچه‌ها مطرح می‌شود می‌توان این موارد را ذکر نمود: "ذهن چیست؟"، "حقیقیت چیست؟"، "اشیا چیستند؟"، "نیکی چیست؟"، "عدل چیست؟"، "چه چیزهایی را می‌توان فهمید؟"....)

متون آموزشی این پروژه لزوما متنهای مکتوب بر روی اوراق کتاب نیست بلکه برای رسیدن به هدف این پروژه می‌توان از منابع تصویری و صوتی(بخصوص برای کودکانی که هنوز توان خواندن و نوشتن را ندارند)، فیلم و مقالات روزنامه‌ها نیز بهره جست. محتوای منبع مورد نظر می‌تواند بصورت داستانی تنظیم گردد. اما در مواردی (بخصوص با افزایش سن دانش آموز) متن حاوی مباحث فلسفی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. آنچه در این میان اهمیت بسیار زیادی دارد راهنمای متن آموزشی است که به معلم داده می‌شود ودر آن خصوصیات متن و کیفیت بهره برداری از آن برای معلمان شرح داده شده است .   

بطور خلاصه آنچه در یک کلاس آموزش فلسفه صورت می‌گیرد (فرآیند برنامه فلسفه برای کودکان) تشکیل یک یا چند گروه تحقیق ( community of inquiry   ) است که بعد از تشکیل آن، مراحل زیر صورت می‌گیرد:

1- تشکیل حلقه دانش آموزی (افراد به شکل دایره‌ای طوری می‌نشینند که همه بتوانند براحتی یکدیگر را مشاهده نمایند)

2- هر یک از دانش آموزان بخشی از متن آموزشی را قرائت می‌نماید.

3- معلم از دانش آموزان نسبت به محتوای متن قرائت شده سوال می‌نماید که چه نکته جالب یا سوال برانگیزی در آن وجود دارد. دانش آموزان باید تشویق شوند تا نکات خود را بصورت پرسش مطرح کنند. کلیه پرسشهای مطرح شده بهمراه نام سوال کننده بر روی تخته نوشته می‌شود.

4- سؤالات دسته بندی می‌شود تا مهمترین و اصلی‌ترین آنها (که با برنامه دوره تطابق بیشتری دارد) از سوالات ساده و نیز سوالاتی که پاسخ به آنها یا بسیار سخت است یا با توجه با شرایط مخاطبین، امکان پذیر نیست جدا شود.

5- آنچه معلم در ارتباط با بحث در مورد پرسشهای گزینش شده انجام می‌دهد، صرفا نقش ایجاد هماهنگی و خط دهی دارد نه منبع دانش. برخی تکنیکهای سودمند در این مرحله عبارتند از: دادن وقت بیشتر به دانش آموزان جهت تفکر بیشتر، اجتناب از ارائه توضیحات داورمآبانه، معماسازی، کاربرد مدبرانه سؤالاتی که راه را برای حرکتهای اندیشمندانه هموارتر می‌کند و موجب توجه دانش آموزان به فرااندیشه می‌شود......

6- دانش آموزان با یکدیگر بحث می‌کنند و فرآیند مباحثه و مواجهه فکری برای بچه‌ها بتدریج بصورت ملکه در می‌آید. ایشان کم کم فکر کردن را احساس نموده و خود شروع به اندیشیدن می‌کنند. نتیجه این نوع کلاسها و مباحثه‌های کلاسی برانگیختن قابلیتی در کودکان است که امروزه تحت عنوان تفکر انتقادی critical thinking   شناخته می‌شود. در تفکر انتقادی بچه‌ها یاد می‌گیرند که چگونه افکار و ایده‌ها را مورد تبیین، بررسی و بحث قرار دهند. با طی مراحل این طرح، دانش آموزان از اندیشه‌ای کارا و پر بصیرت برخوردار می‌شوند.

فلسفه و تفکر انتقادی می‌تواند مشخصه‌های نقادی از قبیل کنجکاوی، حدس، ملاک یابی......را در کنار قابلیتهایی چون استدلال، مفهوم سازی فلسفی، تعبیر، مهارتهای پژوهش..... رشد دهد.

7- در هر گروه تحقیق ، قوانین معینی وضع شده و مورد تبعیت قرار می‌گیرد. این قوانین معمولا در اولین جلسات درس مورد توافق قرار می‌گیرد. نمونه‌ای از این قوانین عبارتند از:

وقتی که نوبت سخن دیگران است آرام باش، به سخن دیگران گوش کن، سربه هوا نباش، وقتی نوبت سخن گفتن توست بلند و شمرده سخن بگو..........

از آنجا که تذکرات مستقیم به دانش آموزانی که از قواعد مورد توافق تخطی می‌کنند ممکن است اثر سویی بر ادامه مشارکت ایشان در فعالیت کلاسی داشته باشد. یکی از کارهای مفیدی که صورت می‌گیرد استفاده از کلمات جادویی ( Magic words   ) است. برای اظهار هر یک از قوانین مورد اشاره به دانش آموزان از یک تک واژه یا حروف اختصاری استفاده می‌شود. بعنوان مثال؛ هنگامی که سخن دانش آموز واضح نیست و شنونده، مقصود را درک نمی‌کند از حروف IDUS   (مخفف I don’t understand   ) استفاده می‌شود. هنگامی که سخن گوینده بدلیل برخوردار نبودن از شکل مناسب و منطق جا نمی‌‌افتد و به نتیجه نمی‌رسد از واژة Splat   استفاده می‌شود...

این نکته مهم قابل تذکر است که این پروژه بعنوان ابزاری برای آموزش فلسفه و اندیشه فلسفی طراحی شده است و مستقل از سایر عناوین درسی نیز ارائه می‌گردد. البته از روشهایی که در آن بکار گرفته می‌شود می‌توان در آموزش سایر عناوین درسی بهره برد چنانکه یکی از هدفهای این طرح، تکمیل تربیت دانش آموز محور و ارائه ابزاری مناسب برای رسیدن به نتایج آموزشی مربوط به رشته تحصیلی دانش آموز است.ولی به هیچ عنوان نباید آنرا تنها در خلال سایر درسها قابل اجرا دانست.

همانطور که اشاره شد پروژه فلسفه برای کودکان هم اینک در بیش از پنجاه کشور جهان اجرا می‌گردد و بتدریج بر این تعداد افزوده می‌شود. آنچه در این میان اهمیت دارد بومی کردن مباحث و در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی است که در صورت رعایت آنها نتایج کاملتری عائد می‌گردد. لازم به ذکر است که برخی از متونی که توسط لیپمن تدوین گردید در همه جا مورد استفاده قرار نمیگیرد زیرا یا قدیمی تلقی می‌شود و یا با بافت اجتماعی و فرهنگی برخی جوامع سازگار تشخیص داده نمی‌شود و لذا نویسندگان به تدوین متون مناسب با شرایط محیطی و اجتماعی جامعه خویش اقدام کرده‌اند. به همین دلیل اجرای این پروژه در هر کشوری، مستلزم آنست که دست اندرکاران آموزش در آن کشور،، کلیه منابع تدوین شده در این حیطه را در اختیار کارشناسان و متخصصان قرار داده و ایشان نیز با مطالعه آنها و ملاحظه خصوصیات و ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی حاکم بر کشور، نسبت به طراحی پروژه مناسبی برای دستیابی به اهداف آموزش فلسفه برای کودکان اقدام نمایند.

منتظر مطالب بعدی پیرامون این موضوع باشید